Station Oud-Valkenburg

station Oud Valkenburg

gebiedsaanduiding Station Oud-Valkenburg en omgeving

 

Station Oud-Valkenburg lag aan de spoorlijn Maastricht-Heerlen/Aken. De spoorlijn is hier verdiept aangelegd in de Schaelsberg. Vlak bij het voormalige station kruist de Schaloens Molenweg de spoorlijn door middel van een brug. Deze weg is een verbindingsweg tussen de Drie Beeldjes en Walem via De Kluis.

 

De spoorlijn Aken-Maastricht was aanvankelijk enkelsporig uitgevoerd. In 1914 werd de dubbelsporige lijn Heerlen - Schin op Geul geopend. Ook de lijn Schin op Geul - Maastricht en het baanvak Schin op Geul - Wijlre werd in 1914  omgebouwd naar dubbelspoor.

bron: topografie AHN

bron: AHN luchtfoto


het station van Oud-Valkenburg

km 23.805 Aken-Maastrichtsche Spoorweg

Het station werd bereikt via een pad dat vanaf de brug langs het talud naar beneden liep. Het perron lag aan de voorkant van het stationsgebouwtje. Nadat de lijn in 1914 werd omgebouwd naar dubbelspoor kwam er een tweede perron aan de andere kant van de spoorlijn.

De ansichtkaart (afgestempeld in 1927) geeft een overzicht van de situatie rondom station Oud Valkenburg. 

 

Op (bijna) gelijke hoogte met de weg lag vlak naast de spoorbrug baanwachterswoning nummer 16.

 

Hoewel het viaduct bij de Schaelsberg steeds geheel in beeld is, zijn er weinig foto's waarop het stationsgebouw en de wachterswoning helemaal worden afgebeeld.

bron: uitgave Weenenk & Snel

Met ingang van 1923 werd station Oud Valkenburg uit de dienstregeling geschrapt.

reisgids Nederlandse Spoorwegen juni 1922 - bron: het Utrechts Archief

Uit de bouwtekening van 1906 van het houten station blijkt dat het 2 ruimtes had; een bureau en een wachtkamer, gescheiden door een toonbank met loket. Het gebouwtje had een afmeting van ca. 7 x 3 meter.

bron: het Utrechts Archief

De ansichtkaart uit 1912 laat het stationsgebouw van Oud Valkenburg zien aan de (nog) enkelsporige lijn Maastricht-Aken. De bielzen voor de ombouw naar dubbelspoor liggen al gereed.

 

De 'weg naar de Kluis' loopt via het vernieuwde betonnen viaduct.

bron: uitgave Weenenk & Snel

Foto genomen in 2020 vanuit (bijna) hetzelfde standpunt als de foto uit 1912. Het huidige plaatje is toch iets minder idyllisch.

Opname uit 2020 noordelijk van de spoorlijn.

Een van de weinige foto's van de voorkant (perronzijde) van het station. Hier is de lijn al dubbelsporig uitgevoerd.

bron: foto beeldarchiefvalkenburg

Reactie van dhr. Willems: namen van mensen bij Station Oud-Valkenburg; Op de foto staan v.r.n.l. Leonardus Pisters, Sjir Hendriks, Leo Vroomen, Jeu Bouwens, Guus Lemmens, Pie Sistermans, Martinus Breemen, Derks, Sjir Coenen, Jozef Verheij en Funs Heynen

Deze ansichtkaart is afgestempeld in 1935. Het houten stationsgebouw is verdwenen en heeft plaatsgemaakt voor een kleiner houten dienstgebouw.

bron: uitgave Frans Hals

Opname uit 2020 zuidelijk van de spoorlijn, kijkend in de richting Schin op Geul.

Een foto uit maart 1949 (kijkend in de richting Valkenburg) laat een dienstgebouwtje zien op de plek waar voorheen het station stond. Dit is weer een ander gebouwtje dan op de foto uit 1935.

 

De werkzaamheden aan de elektrificatie van de spoorlijn zijn nog niet helemaal afgerond.

 

Het pad dat voorheen naar het stationnetje leidde is hier nog steeds in gebruik.

In 2020 staan op de plek van het dienstgebouw schakelkasten.

Van station Oud-Valkenburg is op YouTube deze fraaie film uit 1918 te bekijken, ingekleurd en gerestaureerd door Ricks Film Restoration.

de brug over de spoorlijn Aken-Maastricht bij de Schaelsberg

km 23.756 Aken-Maastrichtsche Spoorweg

In de archieven worden twee ontwerpen van bruggen over het spoor gevonden; een houten brug en een betonnen viaduct.

Technische tekening van een houten brug over het spoor naar De Kluis. Het ontwerp is gedateerd 1873.

bron: het Utrechts Archief

Op deze ansichtkaart uit 1906 is de houten brug over de lijn Maastricht - Aken ter hoogte van de Schaelsberg bij Oud-Valkenburg te zien.

bron: uitgave Smeets-Hoen

Stoomtrein onder de houten brug bij de wachterswoning op een ansichtkaart uit 1907.

bron: uitgave Nieuwe Bazar

Dezelfde houten brug vanuit een iets ander perspectief.

bron: uitgave J.Jeukens Vos

De houten brug naar de Kluis op de Schaelsberg vanaf de andere kant gezien op de ansichtkaart gestempeld in 1917.

bron: uitgave J. Février

Technische tekening: Boogbruggen in de spoorlijn, door de Hollandsche Maatschappij tot het maken van werken in gewapend beton.

 

Het betonviaduct nabij de Molenweg is van het type "boogbrug met hooggelegen rijdek". Het bezit een overspanning met een lengte van ongeveer 20 meter en een rijdekbreedte van ongeveer 4,20 meter. Deze overspanning heeft de vorm van een staande korfboog met hierop een betonnen rijvloer bekleedt met baksteen. Het betonviaduct bezit enkel een midden-overspanning. De midden-overspanning wordt ondersteund door twee massieve betonfunderingen die hoger in het talud van de ingraving zijn aangebracht.¹

bron: het Utrechts Archief

Ingekleurde ansichtkaart met een enkelspoor en een betonnen brug.

bron: uitgave Weenenk & Snel

Ongedateerde ansichtkaart van een stoomtrein onder de betonnen brug bij voormalig station Oud-Valkenburg.

bron: uitgave Ph. vd Heuvel

Brug bij de Schaelsberg in 1930.

bron: uitgave W. Quaden, HUA-161484

Brug bij de Schaelsberg. Deze ansichtkaart is afgestempeld in 1935.

bron: geen vermelding op achterzijde

Bovenaanzicht van het viaduct gezien vanuit het Schaelsbergerbos vlak langs de spoorlijn. Het hoogteverschil tussen het spoorbed en het pad langs de helling is ongeveer 18 meter.

Zicht naar het bospad - over de boogbrug - richting noorden.

De Drielandentrein van Arriva nadert de brug bij de Schaelsberg vanuit Schin op Geul op 17 december 2020.

Blik op de betonnen brug en het noordelijke perron. Opname vanuit het zuiden richting Valkenburg. De ansichtkaart is ongedateerd.

bron: uitgave Jennekens

Ansichtkaart afgestempeld in 1921.

bron: Jacob Krapohl M.-Gladbach

wachtpost 16 aan de Schaelsberg

≈km 23.765 Aken-Maastrichtsche Spoorweg

Deze foto van wachterswoning nr. 16 bij Oud-Valkenburg is tussen 1912 en 1920 gemaakt.

bron: uitgave Weenenk & Snel

Foto van baanwachterswoning nr. 16. De foto is niet gedateerd. Maar er is nog geen bovenleiding te zien dus de opname is in elk geval van vóór 1949.

bron: uitgave Fotina

Opname vanuit het noorden. Op de plek voorbij de brug (achter de zitbank) heeft wachterswoning nummer 16 gestaan.

Opname richting Valkenburg zuidelijk van de spoorlijn. Op de plek van de bomen - links van de zitbank - stond de voormalige wachterswoning nr. 16.


Kijk op Valkenburg  -  HALTE OUD-VALKENBURG EN BAANWACHTERSHUISJE 16

onderstaand artikel is met toestemming van uitgever Remi Bordewin overgenomen uit het gratis huis-aan-huis magazine Kijk op Valkenburg, jaargang 14 zomer-editie 2023

HALTE OUD-VALKENBURG

EN BAANWACHTERSHUISJE 16

 

In 1839 ging Limburg, na de Belgische opstand, tot de Nederlandse staat behoren. Het waren industriëlen uit Aken en Maastricht die grote kansen zagen voor een spoorverbinding tussen beide steden, die naderhand ook Belgische belangen ging dienen. De Aken-Maastricht Spoorwegmaatschappij werd opgericht in 1845. In 1853 werd de spoorlijn geopend en die ging later een verbinding vormen tussen Keulen en Antwerpen. De lijn was in hoofdzaak bedoeld voor het vervoer van bulkgoederen, maar ging daarna ook personen vervoeren, wat een belangrijke impuls zou geven aan de toeristische ontwikkeling van Valkenburg.

 

Tekst: Jan Schurgers

 

Wachtposten

Langs de eenbaans spoorlijn was een vijftigtal baanwachtershuisjes gepland, elk met een kostprijs van 250 gulden! Het werden er uiteindelijk minder. De telling begon in Aken en zo kreeg de wachtpost in Oud-Valkenburg het nummer 16. Het woonhuisje werd gebouwd op de helling aan het pad naar de Kluis op de Schaelsberg, vlak bij de houten spoorbrug. Het officiële postadres was Wiegert nummer 1, vanwege een grote wijngaard die zich in de Middeleeuwen daar bevond. Langs de spoorlijn kwam een perron en een houten wachthuisje, dat de reizigers moest beschermen tegen weer en wind. Het baanwachtershuisje was bedoeld voor de baanwachter en zijn gezin. Hij had vaak ook de functie van ploegbaas. In 1867 werd de exploitatie overgenomen door een Belgische particuliere onderneming, de Grand Central Belge. Dertig jaar later ging het beheer van de spoorlijn over naar de Staatsspoorwegen, de latere NS.

 

Bewoners

In 1913 werd de houten spoorbrug vervangen door een brug van beton, die nu nog steeds in gebruik is. Het was destijds een uitzonderlijke brug, omdat ze de grootste boogoverspanning in haar soort had, die er tot dan toe in Nederland gebouwd was. Er werd toen ook een tweede baanvak aangelegd vanwege de verbinding met Heerlen, waardoor de splitsing bij het station in Schin op Geul ontstond. In die tijd werd wachtpost 16 bewoond door de grootouders van Jeu Vroemen, de latere exploitant van een hotel aan de Hekerbeekstraat. Schoon water moest gehaald worden bij de St. Jansbron aan de Geul. Met twee emmers aan het juk daalde men de helling af via het “Putwaegske”, dat precies bij de bron uitkwam. Met de gevulde emmers moest men dan weer tachtig treden naar boven klimmen. Aan deze situatie kwam een einde toen ca. 1910 een waterput werd geslagen. Opa Vroemen was ploegbaas, zijn vrouw, de cheffin van het stationnetje. Hun kleinzoon Jeu werd in de wachtpost geboren op 26 december 1920, maar twee jaar later verliet de familie Vroemen de woning.

 

Familie Pisters

De familie Pisters-Meertens, komend van Vilt, nam er daarna haar intrek. Leonard Pisters (Lei) was eveneens ploegbaas bij de spoorwegen en zijn echtgenote Barbara Meertens (Berb) had de taak om de treinen op afroep te doen stoppen. Inmiddels was er een telegraafnet aangelegd, waardoor Barbara op de hoogte gebracht kan worden van een naderende trein vanuit Valkenburg of Schin op Geul. Een rinkelende bel, geplaatst op een witte zuilvormige sokkel, gaf de komst van de personentreinen aan. Waren er reizigers die wilden opstappen, dan hing Barbara een vlag uit, zodat de machinist wist dat hij moest stoppen. Hing die vlag er niet, dan reed hij door. Barbara verkocht de treinkaartjes via het loket, een klein raampje aan de zijkant van het huis. Regelmatig kwam het voor dat toeristen uitstapten die naar hun hotel moesten in Oud-Valkenburg. Als ze hoorden dat dit nog een heel eind lopen was, werd aan een van de oudere kinderen Pisters gevraagd om met een kruiwagen de koffers naar het hotel te vervoeren en dat leverde dan een aardige fooi op.

In 1927 werd het station opgeheven. Het perronhuisje onder aan de spoorbaan werd afgebroken en zo kwam er een einde aan halte Oud-Valkenburg. Leonard en zijn vrouw hadden zes kinderen en dat betekende dat het huis moest worden uitgebreid. Aan de zuidkant werd bijgebouwd met twee grote slaapkamers en een ruime keuken. In september 1944 lag het huis in de vuurlijn van de oorlogshandelingen. Leonard en zijn vrouw vonden een veilige schuilplaats in de kelder tegenover kasteel Oost. Bij terugkeer in de Wiegert 1, bleek hun huis zwaar vervuild. Het was blijkbaar als lazaret gebruikt voor gewonde Duitse soldaten, want het lag er vol met bebloede doeken en lakens. In 1948 overleed Barbara Pisters-Meertens en rond 1950 trok zoon Pierre met zijn gezin, bij zijn vader in. Het huis werd vervolgens door Pierre en zijn vrouw Marie Keulders gekocht van de Nederlandse Spoorwegen. In eigen beheer werd er een elektriciteitskabel aangelegd vanaf kasteel Oost naar het huis bij de brug. In de waterput werd een centrifugaalpomp geplaatst, die het water oppompte naar een drukvat in de kelder van het pand. Zo beschikten de bewoners, vanaf die tijd, over stromend water.

Eind jaren zestig verhuisde Pierre Pisters naar Wijlre, waarna zijn zoon Leonardus er ging wonen, samen met zijn vrouw Rosa van Kan. Zij verbleven er tot 1974 en toen nam zijn neef Hub Pisters er zijn intrek, samen met zijn vrouw Tinie Kleijnen. Enkele jaren later betrok zijn nicht Tonny Pisters, samen met haar man Johannes Ortmans de woning. Wonen in het afgelegen huis was niet altijd eenvoudig, vooral niet in de winter als het regende of als er sneeuw lag. Dagelijks meerdere malen de trappen beklimmen of afdalen was niet gemakkelijk. En hoewel het er stil was en je de vogels kon horen fluiten, kon het er ook eenzaam zijn.

 

Einde

Er kwam een einde aan de Pisters-bewoning doordat het huis in 1985 werd verkocht aan Natuurmonumenten en de familie J. Knols er ging wonen. Er volgde nog een uitgebreide renovatie en in 1991 was wachtpost 16, tot ieders verbazing, plotseling verdwenen. In één dag afgebroken na een snel raadsbesluit. Het gebeurde onverwachts en de pers en veel Valkenburgers was het ontgaan. Het markante gebouwtje daar boven op die heuvel was er opeens niet meer.

 

Bronnenlijst

  • Gesprek met Hub Pisters op 19-1-2023

  • Ger Gerritsen, Herinneringen aan het huis van Hans en Grietje. Limburgs Dagblad 4-6-2005

  • Geulrand nr. 15, juli 1986, p. 61


Toevoegingen voor deze pagina, bijvoorbeeld foto's, ansichtkaarten of andere waardevolle informatie, zijn welkom. Het is aan de eigenaar van de website om te beoordelen of ze al dan niet geplaatst worden.


¹ tekst: Rijksmonumenten.nl