Station Oud-Valkenburg

gebiedsaanduiding Station Oud-Valkenburg en omgeving

Station Oud-Valkenburg lag aan de spoorlijn Maastricht-Heerlen/Aken. De spoorlijn is hier verdiept aangelegd in de Schaelsberg. Vlak bij het voormalige station kruist de Schaloens Molenweg de spoorlijn door middel van een brug. Deze weg is een verbindingsweg tussen de Drie Beeldjes en Walem via De Kluis.

De spoorlijn Aken-Maastricht was aanvankelijk enkelsporig uitgevoerd. In 1914 werd de dubbelsporige lijn Heerlen - Schin op Geul geopend. Ook de lijn Schin op Geul - Maastricht en het baanvak Schin op Geul - Wijlre werd in 1914  omgebouwd naar dubbelspoor.

het station van Oud-Valkenburg

km 23.805 Aken-Maastrichtsche Spoorweg

Het station werd bereikt via een pad dat vanaf de brug langs het talud naar beneden liep. Het perron lag aan de voorkant van het stationsgebouwtje. Nadat de lijn in 1914 werd omgebouwd naar dubbelspoor kwam er een tweede perron aan de andere kant van de spoorlijn.

Met ingang van 1923 werd station Oud Valkenburg uit de dienstregeling geschrapt.

de brug over de spoorlijn Aken-Maastricht bij de Schaelsberg

km 23.756 Aken-Maastrichtsche Spoorweg

In de archieven worden twee ontwerpen van bruggen over het spoor gevonden; een houten brug en een betonnen viaduct.

wachtpost 16 aan de Schaelsberg

≈km 23.765 Aken-Maastrichtsche Spoorweg

Kijk op Valkenburg  -  HALTE OUD-VALKENBURG EN BAANWACHTERSHUISJE 16

onderstaand artikel is met toestemming van uitgever Remi Bordewin overgenomen uit het gratis huis-aan-huis magazine Kijk op Valkenburg, jaargang 14 zomer-editie 2023

HALTE OUD-VALKENBURG

EN BAANWACHTERSHUISJE 16

In 1839 ging Limburg, na de Belgische opstand, tot de Nederlandse staat behoren. Het waren industriëlen uit Aken en Maastricht die grote kansen zagen voor een spoorverbinding tussen beide steden, die naderhand ook Belgische belangen ging dienen. De Aken-Maastricht Spoorwegmaatschappij werd opgericht in 1845. In 1853 werd de spoorlijn geopend en die ging later een verbinding vormen tussen Keulen en Antwerpen. De lijn was in hoofdzaak bedoeld voor het vervoer van bulkgoederen, maar ging daarna ook personen vervoeren, wat een belangrijke impuls zou geven aan de toeristische ontwikkeling van Valkenburg.

Tekst: Jan Schurgers

Wachtposten

Langs de eenbaans spoorlijn was een vijftigtal baanwachtershuisjes gepland, elk met een kostprijs van 250 gulden! Het werden er uiteindelijk minder. De telling begon in Aken en zo kreeg de wachtpost in Oud-Valkenburg het nummer 16. Het woonhuisje werd gebouwd op de helling aan het pad naar de Kluis op de Schaelsberg, vlak bij de houten spoorbrug. Het officiële postadres was Wiegert nummer 1, vanwege een grote wijngaard die zich in de Middeleeuwen daar bevond. Langs de spoorlijn kwam een perron en een houten wachthuisje, dat de reizigers moest beschermen tegen weer en wind. Het baanwachtershuisje was bedoeld voor de baanwachter en zijn gezin. Hij had vaak ook de functie van ploegbaas. In 1867 werd de exploitatie overgenomen door een Belgische particuliere onderneming, de Grand Central Belge. Dertig jaar later ging het beheer van de spoorlijn over naar de Staatsspoorwegen, de latere NS.

Bewoners

In 1913 werd de houten spoorbrug vervangen door een brug van beton, die nu nog steeds in gebruik is. Het was destijds een uitzonderlijke brug, omdat ze de grootste boogoverspanning in haar soort had, die er tot dan toe in Nederland gebouwd was. Er werd toen ook een tweede baanvak aangelegd vanwege de verbinding met Heerlen, waardoor de splitsing bij het station in Schin op Geul ontstond. In die tijd werd wachtpost 16 bewoond door de grootouders van Jeu Vroemen, de latere exploitant van een hotel aan de Hekerbeekstraat. Schoon water moest gehaald worden bij de St. Jansbron aan de Geul. Met twee emmers aan het juk daalde men de helling af via het “Putwaegske”, dat precies bij de bron uitkwam. Met de gevulde emmers moest men dan weer tachtig treden naar boven klimmen. Aan deze situatie kwam een einde toen ca. 1910 een waterput werd geslagen. Opa Vroemen was ploegbaas, zijn vrouw, de cheffin van het stationnetje. Hun kleinzoon Jeu werd in de wachtpost geboren op 26 december 1920, maar twee jaar later verliet de familie Vroemen de woning.

Familie Pisters

De familie Pisters-Meertens, komend van Vilt, nam er daarna haar intrek. Leonard Pisters (Lei) was eveneens ploegbaas bij de spoorwegen en zijn echtgenote Barbara Meertens (Berb) had de taak om de treinen op afroep te doen stoppen. Inmiddels was er een telegraafnet aangelegd, waardoor Barbara op de hoogte gebracht kan worden van een naderende trein vanuit Valkenburg of Schin op Geul. Een rinkelende bel, geplaatst op een witte zuilvormige sokkel, gaf de komst van de personentreinen aan. Waren er reizigers die wilden opstappen, dan hing Barbara een vlag uit, zodat de machinist wist dat hij moest stoppen. Hing die vlag er niet, dan reed hij door. Barbara verkocht de treinkaartjes via het loket, een klein raampje aan de zijkant van het huis. Regelmatig kwam het voor dat toeristen uitstapten die naar hun hotel moesten in Oud-Valkenburg. Als ze hoorden dat dit nog een heel eind lopen was, werd aan een van de oudere kinderen Pisters gevraagd om met een kruiwagen de koffers naar het hotel te vervoeren en dat leverde dan een aardige fooi op.

In 1927 werd het station opgeheven. Het perronhuisje onder aan de spoorbaan werd afgebroken en zo kwam er een einde aan halte Oud-Valkenburg. Leonard en zijn vrouw hadden zes kinderen en dat betekende dat het huis moest worden uitgebreid. Aan de zuidkant werd bijgebouwd met twee grote slaapkamers en een ruime keuken. In september 1944 lag het huis in de vuurlijn van de oorlogshandelingen. Leonard en zijn vrouw vonden een veilige schuilplaats in de kelder tegenover kasteel Oost. Bij terugkeer in de Wiegert 1, bleek hun huis zwaar vervuild. Het was blijkbaar als lazaret gebruikt voor gewonde Duitse soldaten, want het lag er vol met bebloede doeken en lakens. In 1948 overleed Barbara Pisters-Meertens en rond 1950 trok zoon Pierre met zijn gezin, bij zijn vader in. Het huis werd vervolgens door Pierre en zijn vrouw Marie Keulders gekocht van de Nederlandse Spoorwegen. In eigen beheer werd er een elektriciteitskabel aangelegd vanaf kasteel Oost naar het huis bij de brug. In de waterput werd een centrifugaalpomp geplaatst, die het water oppompte naar een drukvat in de kelder van het pand. Zo beschikten de bewoners, vanaf die tijd, over stromend water.

Eind jaren zestig verhuisde Pierre Pisters naar Wijlre, waarna zijn zoon Leonardus er ging wonen, samen met zijn vrouw Rosa van Kan. Zij verbleven er tot 1974 en toen nam zijn neef Hub Pisters er zijn intrek, samen met zijn vrouw Tinie Kleijnen. Enkele jaren later betrok zijn nicht Tonny Pisters, samen met haar man Johannes Ortmans de woning. Wonen in het afgelegen huis was niet altijd eenvoudig, vooral niet in de winter als het regende of als er sneeuw lag. Dagelijks meerdere malen de trappen beklimmen of afdalen was niet gemakkelijk. En hoewel het er stil was en je de vogels kon horen fluiten, kon het er ook eenzaam zijn.

Einde

Er kwam een einde aan de Pisters-bewoning doordat het huis in 1985 werd verkocht aan Natuurmonumenten en de familie J. Knols er ging wonen. Er volgde nog een uitgebreide renovatie en in 1991 was wachtpost 16, tot ieders verbazing, plotseling verdwenen. In één dag afgebroken na een snel raadsbesluit. Het gebeurde onverwachts en de pers en veel Valkenburgers was het ontgaan. Het markante gebouwtje daar boven op die heuvel was er opeens niet meer.

Bronnenlijst

• Gesprek met Hub Pisters op 19-1-2023

• Ger Gerritsen, Herinneringen aan het huis van Hans en Grietje. Limburgs Dagblad 4-6-2005

• Geulrand nr. 15, juli 1986, p. 61

Toevoegingen voor deze pagina, bijvoorbeeld foto's, ansichtkaarten of andere waardevolle informatie, zijn welkom. Het is aan de eigenaar van de website om te beoordelen of ze al dan niet geplaatst worden.

¹ tekst: Rijksmonumenten.nl